یکی از آنها می‌پرسد تعداد اورژانس‌های اطفال در ایران چندتاست، یکی دیگر می‌پرسد میزان مرگ و میر کودکان در اورژانس‌های کشور چقدر است، دیگری پیشنهاد می‌دهد مرکز امداد اورژانس‌ها یا همان 115 ویژه کودکان راه‌اندازی شود... اما بیشتر سوال‌ها از آمار و اعداد، بی پاسخ می‌ماند.
دومین کنگره سراسری اورژانس‌های طب کودکان با همکاری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و بیمارستان مفید، از ۱۴تا ۱۸ اسفندماه در تالار بین‌المللی ابن سینا دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار می‌شود. در حاشیه کنگره، چند سوال از دکتر جواد غروبی، فوق تخصص جراحی کودکان و رئیس بیمارستان کودکان مفید می‌پرسیم.
- به نظر شما چند درصد از کودکانی که به اورژانس مراجعه می‌کنند، واقعا مشکل اورژانس دارند؟
علل گوناگونی برای مراجعه به اورژانس هست، سوانح و حوادث مثل سقوط، سوختگی، مسمومیت‌ها، سایر مسائل مانند تشنج، شوک و غیره.
- همه اینها که شما نام بردید، اورژانس بود. اما موارد غیر اورژانس هم هست که به نظر می‌رسد تعدادشان کم نباشد. نکته اینجاست که خیلی از پدر و مادرها فرق وضعیت اورژانس و غیر اورژانس را نمی‌دانند.
بله، شایع ترین شکایتی که والدین بچه‌ها را به اورژانس می‌آورند، دل درد است. این را هم آمار بیمارستان‌های داخلی ما نشان می‌دهد و هم آمارهای جهانی.
علت‌های مختلفی می‌تواند باعث دل درد در کودکان شود. شایع ترین علت شکم حاد در کودکان، آپاندیسیت است که درمان آن جراحی است. البته این در بزرگسالان هم هست و شایع است، اما یک نمونه دیگر که فقط در کودکان دیده می‌شود، «انواژیناسیون» یا درهم رفتگی جدار روده است. سن شایع انواژیناسیون، از 5 ماهگی تا 9 ماهگی است.
این یک علت مهم مراجعه به اورژانس محسوب می‌شود. از علل دیگر می‌توان به «آترزی» اشاره کرد که به معنای تشکیل ناکامل روده است که می‌تواند تظاهر اورژانس داشته باشد و نیاز به عمل جراحی دارد.
- اما دل درد همه بچه‌هایی که به اورژانس آورده می‌شوند که اورژانس نیست و همه شان هم نیاز به جراحی ندارند. درست است؟
درست است. علت‌های مختلفی می‌توانند مثلا باعث دل درد شوند که تنها برخی از آنها ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند. علت دل درد ممکن است یک نفخ یا کولیک ساده باشد که خود به خود خوب می‌شود و نگرانی هم ندارد.
ممکن است علتش یک اسهال و استفراغ یا گاستروانتریت باشد که نیاز به مایع درمانی دارد. یعنی علت‌های غیر جراحی و خوش خیم که می‌توان گفت اکثر آنها هم اورژانس نیستند، به غیر از مواردی که مثلا اسهال بتواند باعث کم آبی شدید بچه شود و به اصطلاح او را به مرحله شوک ببرد. کم شدن مایعات بدن و ایجاد شوک هم یک اورژانس محسوب می‌شود، چه در کودکان وچه در بزرگسالان.
- پس لازم نیست هر وقت بچه دل درد گرفت او را به اورژانس بیاوریم.
البته همین طور است. هر دل دردی نیاز به مراجعه ندارد. اما علائمی‌هست که خانواده‌ها اگر با آن مواجه شدند، یعنی این دل درد باید بررسی شود و ای بسا نشانه ای باشد از یک مورد اورژانس در کودک. بنابراین بچه باید به دقت زیر نظر باشد که اگر این علائم وجود داشت، حتما مراجعه شود.
- این علائم خطر را توضیح می‌دهید؟
دل دردی که ناگهانی باشد، یعنی می‌بینی بچه‌ای که تا الان خوب بوده، ناگهان حالش بد شد و دل درد پیدا کرد، باید بررسی شود. اگر درد بچه بهتر نشد و در طی زمان بدتر هم شد، باز نشانه ای از یک مشکل جدی است.
وجود استفراغ، به خصوص استفراغ صفراوی، باز یک علامت مهم است. اگر همراه دل درد تب هم وجود داشته باشد، باز نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد و باید مراجعه کنند. عدم دفع گاز و مدفوع هم ممکن است نشانه ای از انسداد روده باشد و حتما باید آن را پیگیری کرد. در آزمایش‌هایی که ما از کودک می‌گیریم هم ممکن است نشانه‌هایی از جدی بودن مشکل بچه وجود داشته باشد. مثلا افزایش تعداد گلبول‌های سفید در خون که می‌تواند نشانه عفونت و التهاب داخلی باشد.
- در مورد حوادث چطور؟ ایا لازم است در هر حادثه ای بچه را به اورژانس کودکان بیاوریم؟
جواب دادن به این سوال کمی‌سخت است. سوانح و حوادث یکی از مهم ترین دلایل مراجعه به اورژانس‌ها هستند که تعداد قابل توجهی از این گونه کودکان هم به جراحی نیاز پیدا می‌کنند. یادم می‌آید چند وقت پیش بچه‌ای را به بیمارستان آورده بودند با حال عمومی‌بد و دل‌درد که معاینه و بررسی‌های ما نشان داد خونریزی داخلی دارد.
در اتاق عمل متوجه شدیم طحال او خونریزی نسبتا قدیمی‌دارد و یک لخته زیر کپسول طحال وجود دارد. مجبور شدیم طحال او را در بیاوریم. خارج کردن طحال در کودکان هم که کار چندان بی خطری نیست، چون باعث از کار افتادن سیستم ایمنی او می‌شود. ولی چاره ای نبود.
- چرا این خونریزی پیش آمده بود؟
پدر و مادرش هم نمی‌دانستند. وقتی بیشتر سوال کردیم، بالاخره پدر بچه یادش آمد. گفت دو هفته پیش داشتند با ماشین میدان را دور می‌زدند که ناگهان در ماشین باز می‌شود و بچه از ماشین بیرون می‌افتد.
سرعت ماشین خیلی کم بوده و بچه هم از هیچ مشکلی شکایت نکرده، در حالی که خونریزی طحال اتفاق افتاده بود. لخته در طحال باقی مانده بود و به تدریج، بعد از دو هفته، باعث بد شدن حال عمومی‌او شده بود. باورش نمی‌شد که آن اتفاق دو هفته پیش باعث این مشکل شده باشد. به همین خاطر اول چیزی نگفته بود. این است که به علائم ظاهری بچه بعد از تروما و آسیب نمی‌توان اکتفا کرد.
- برای پیشگیری از سوانح و حوادث در کودکان چه توصیه‌ای دارید؟
خوشبختانه اکثر این موارد قابل پیشگیری اند. در درجه اول خانه‌ها باید طوری ساخته شود که برای بچه‌ها ایمن باشد. یعنی احتمال بروز حادثه را برای آنها به حداقل برساند. دکور خطرناک، اختلاف سطح، حتی فرشی که روی سرامیک و سنگ پهن شده و خیلی راحت روی آن لیز می‌خورد، همه اینها می‌تواند باعث بروز حوادث برای بچه‌ها شود.
باید همه این عوامل را شناسایی کنیم و قبل از حادثه، آنها را رفع کنیم. گاهی رعایت یک نکته کوچک می‌تواند اهمیت زیادی داشته باشد. مثلا همین که موقع پخت و پز دسته ماهی تابه را به طرف بیرون اجاق نگذاریم.
بچه می‌تواند این دسته را بگیرد و محتویات داغ آن را روی سرش خالی کند. همین دو هفته پیش خواهر و برادری را به اورژانس بیمارستان مفید آوردند، یکی هشت سال و نیمه و یکی نه سال و نیمه. اینها داشتند روی استخر خانه که آب آن یخ زده بود بازی می‌کردند که ناگهان یخ می‌شکند و هر دو در آب می‌افتند. پدر و مادر هم توی خانه بودند و متوجه ماجرا نمی‌شوند.
بعد از نیم ساعت تازه متوجه غیبت بچه‌ها می‌شوند و دنبال آنها می‌گردند. روسری بچه را روی آب می‌بینند و می‌فهمند که چه اتفاق افتاده.
- الان حال این بچه‌ها چطور است؟
در بیمارستان ما حدود یک ساعت و نیم برای این بچه‌ها عملیات احیا انجام دادیم. الان هر دو زنده هستند. یکی با سطح هوشیاری بسیار پایین، تقریبا یک زندگی نباتی دارد و دومی‌در بخش مراقبت‌های ویژه است و برای او بیشتر امیدواریم که برگردد.
البته ما در اورژانس و اتاق عمل و بیمارستان هر کاری برای نجات این بچه‌ها می‌کنیم، اما مساله اصلی این است که پیشگیری از این نوع حوادث واقعا خیلی خیلی ساده تر و عملی تر و کم هزینه تر از درمان آنهاست. به همین علت حرف اول و آخر ما توجه به این نکته‌ها برای پیشگیری است.
- در مورد مسمومیت‌ها چه نکته‌هایی را باید رعایت کرد؟ با توجه به این که برخلاف بزرگسالان، مسمومیت در کودکان بیشتر از نوع اتفاقی است.
بیشتر مسمومیت‌های کودکان، در سنین بین 1 تا 4 سال اتفاق می‌افتد. بیشتر مواد شوینده و پاک کننده، از نوع قلیایی و بسیار سوزاننده هستند و در برخی موارد می‌توااند باعث سوختگی شدید مری و معده یا حتی پاره شدن آنها شوند که واقعا عارضه سختی است.
بنابراین پیشگیری از مسمومیت با این مواد اهمیت زیادی دارد. متاسفانه بعضی مواد شوینده بسته بندی جذاب و قشنگی دارند که ممکن است بچه‌ها آنها را اشتباه بگیرند و از سر کنجکاوی، از آن بخورند. این بسته بندی‌ها باید تغییر کند و ظاهر این مواد نباید برای بچه‌ها جذابیت داشته باشد.
اما خانواده‌ها هم باید به نکاتی در این رابطه دقت کنند. مثلا قفسه مواد شوینده و مواد خوراکی نباید نزدیک هم باشد. نباید جایی باشد که بچه به راحتی به آن دسترسی داشته باشد و تا آنجا که ممکن است در این باره به آنها آموزش داده شود.
